Top 12 zagrożonych gatunków zwierząt

Ostatnio aktualizowane: 29.03.24

 

Coraz częściej w mediach możemy usłyszeć apel ekologów ostrzegający, że przyszłe pokolenia mogą nie mieć już okazji, aby zobaczyć niektórych gatunków zwierząt. Wynika to z tego, że są one zagrożone wyginięciem i jeśli nie zostanie zapewniona om odpowiednia ochrona, przestaną istnieć. Oto lista gatunków, które są coraz rzadziej spotykane w Polsce i na świecie.

 

Dlaczego zwierzęta wymierają?

Tak naprawdę przyczyn wymierania zwierząt jest wiele, ale jedną z podstawowych jest wzrost naszej populacji i rozwój gospodarczy. To powoduje, że wciąż przekształcamy środowisko i dopasowujemy je do swoich potrzeb, rozwijając otaczającą nas infrastrukturę. Często zdarza się, że tereny zamieszkiwane przez określone zwierzęta są zmieniane np. w pola uprawne, miejsca pozyskiwania drewna lub po prostu w nowoczesne osiedla. Co prawda są gatunki mogące przystosować się do zmian ekosystemu, ale niektóre nie potrafią odnaleźć się w nowym środowisku, co uniemożliwia im rozmnażanie, a tym samym zmniejsza ich szansę na przeżycie. Często nie jesteśmy świadomi, że lista prezentująca ginące gatunki zwierząt wydłuża się przez nasz sposób postępowania. Wiele osób nie ma świadomości, jak istotna jest konieczność zrównoważonego czerpania zasobów czy różnorodność biologiczna. Musimy zdać sobie sprawę z tego, że ekosystem, czyli zbiorowość zwierząt i roślin żyjących w środowisku, to skomplikowana całość i wszystkie wchodzące w jej skład elementy są ze sobą powiązane.

W niektórych miejscach na świecie, przykładowo w Afryce, zagrożone gatunki zwierząt giną na skutek częstych polowań urządzanych przez kłusowników. Zależy im głównie na zdobyciu rogów czy kłów, które następnie sprzedają, to dla nich dobre źródło dochodu. Należy wspomnieć też o tym, że zwierzęta zagrożone wyginięciem muszą zmagać się z ocieplającym się klimatem. Wzrost temperatury przyczynia się do topnienia lodowców, podnoszenia się poziomu mórz, zaniku pokrywy śnieżnej i pustynnienia terenów. To powoduje, że zwierzęta tracą dostęp do środowiska, w którym mogą prawidłowo się rozwijać i żyć. Ekosystemy, dla których ocieplenie klimatu jest dużym zagrożeniem, to m.in.: Stepy Rosji i Mongolii, tropikalne lasy, rafy koralowe, tundra arktyczna w Kanadzie oraz sawanna w Indiach.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody stworzyła listę gatunków zagrożonych wyginięciem. Po raz pierwszy ukazała się ona już w 1963 roku, a znajdują się na niej nie tylko zwierzęta, ale i rośliny, a nawet grzyby. Większość z nich zyskała status zagrożonego gatunku w wyniku działalności człowieka. Wiele krajów przygotowało własną księgę opisującą gatunki, których populacja stopniowo się zmniejsza. Obowiązująca w Polsce czerwona lista zwierząt uwzględnia stopień ich zagrożenia, rzadkość występowania, a także proponowane sposoby ochrony. Po raz pierwszy opracowano ją w 1992 roku. Dzięki polskiej czerwonej księdze można poznać gatunki: Wymarłe, zanikłe, skrajnie zagrożone, bardzo wysokiego ryzyka, wysokiego ryzyka, niższego ryzyka (ale bliskie zagrożenia) oraz na razie niezagrożone wymarciem, które z pewnych powodów znalazły się na liście. Jakie zwierzęta trafiają na krajowe i międzynarodowe czerwone listy?

 

Szympans zwyczajny

Sprawdzając spis opisujący gatunki zwierząt zagrożone wyginięciem, znajdziemy w nim m.in. szympansa zwyczajnego. To wąskonosa małpa z rodziny człowiekowatych zamieszkująca tereny zachodniej i środkowej Afryki równikowej. Żyje ona w dżungli, górskich lasach, na bagnach i sawannach. Szympansy zwyczajne są zagrożone wyginięciem, ponieważ coraz częściej stają się celem polowań, a ich populacje przeważnie są rozproszone i niewielkie. Nierzadko zdarza się, że najmłodsze osobniki są zabierane przez ludzi od swoich rodzin, a następnie sprzedawane na targach jako zwierzęta domowe. Szympansy są też wykorzystywane do badań laboratoryjnych, przeprowadzono na nich wiele badań medycznych, w tym przy opracowywaniu szczepionki przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby.

 

Płetwal błękitny

Płetwal błękitny to ssak z rodziny płetwalowatych, a jednocześnie największe zwierzę na naszej planecie. Jego populacja znacząco zmniejszyła się w XX wieku na skutek urządzanych masowo polowań na wieloryby. Płetwale spotykane są w oceanach, przede wszystkim w strefie pelagialu, czyli na otwartych wodach (trudno jest je zauważyć u wybrzeży). Kłusownicy polowali na nie, aby pozyskać cenny tran, jak również fiszbiny wykorzystywane do produkcji gorsetów. Szacuje się, że do połowy XX wieku zabito ok. 300 000 osobników, dlatego w 1966 płetwal błękitny został objęty ścisłą ochroną. W tym czasie gatunkowi groziło całkowite wyginięcie, ale podjęte działania pozwoliły na powolny wzrost populacji tych wielorybów.

Pantera śnieżna

Zagrożone gatunki zwierząt to także pantery śnieżne (inaczej irbisy śnieżne). Ilość żyjących obecnie na świecie osobników to 4000, a kłusownictwo, zmiana klimatu oraz utrata siedlisk mogą przyczynić się do zmniejszenia tej liczby. Pantery są uznawane za najpotężniejszych drapieżników w skalistych górach Ałtaju. Są one nieuchwytne, dlatego niewiele wiemy na ich temat, obserwowanie ich w naturalnym środowisku jest bardzo trudne (z tego powodu pantery śnieżne często nazywane są duchami gór). Wiele osobników zginęło w wyniku polowań urządzanych w celu pozyskania cętkowanego futra. Ponadto niektóre części ciała panter wykorzystywane są do produkcji preparatów leczniczych stosowanych w tradycyjnej medycynie azjatyckiej.

 

Słoń indyjski

Słonie indyjskie to chronione na świecie zwierzęta, które są największymi ssakami lądowymi (jednocześnie to jedyny azjatycki gatunek słonia). Dawniej zamieszkiwały one ekosystemy w wielu rejonach Azji, ale obecnie żyją na terytorium stanowiącym ok. 15% tego pierwotnego. Czynniki, które się do tego przyczyniły to szybki wzrost liczby ludności na kontynencie oraz przekształcanie naturalnych obszarów w osiedla, tereny rolne lub miejską infrastrukturę. Co więcej, słonie często stają się ofiarami lokalnych społeczności, które zabijają zwierzęta za wyrządzanie szkód na ich polach uprawnych, dużym problemem jest ponadto kłusownictwo. Według szacunków w ciągu ostatnich 120 lat populacja słoni indyjskich zmniejszyła się o ok. połowę, dlatego Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznała je za rzadkie zwierzęta, zagrożone wyginięciem.

 

Rekin wielorybi

Pytając o najbardziej zagrożone gatunki zwierząt na świecie, w odpowiedzi usłyszymy prawdopodobnie o rekinach wielorybich, czyli największych rekinach żyjących na naszej planecie. Można spotkać je we wszystkich tropikalnych wodach, potrafią pokonać bardzo duży dystans, aby znaleźć pożywienie (plankton). Co prawda polowania na rekiny wielorybie w wielu miejscach są zabronione, ale kłusownicy często ignorują zakazy. Organizują oni nielegalne połowy, aby pozyskać wielorybie mięso, gdyż popyt na nie wciąż wzrasta. Rekiny wielorybie uznano za gatunek zagrożony wyginięciem w 2016 roku, 16 lat wcześniej miały status gatunku wysokiego ryzyka. Ich populacja zmniejsza się zarówno na skutek nielegalnego odławiania, jak i długiego cyklu rozrodczego.

Suhak mongolski

Suhaki mongolskie często są nazywane antylopami z epoki lodowcowej, na co wpływa ich charakterystyczny wygląd. Mają one nos przypominający trąbę a rozwijały się już od okresu plejstocenu. Dawniej suhaki mongolskie tworzyły obszerne stada i można było je spotkać w wielu regionach Mongolii, obecnie żyją na 20% dawnego terytorium, a ich liczebność nie przekracza 8500 osobników. Zwierzęta te są zagrożone wyginięciem ze względu na kłusownictwo (są zabijane dla futer i rogów) oraz postępujące zmiany klimatyczne. Suhaki mongolskie giną również w wyniku choroby określanej mianem pomoru małych przeżuwaczy, którą zarażają się od hodowanych w wielu gospodarstwach kóz i owiec.

 

Zagrożone gatunki zwierząt w Polsce

Lista prezentująca zwierzęta będące pod ochroną na świecie jest bardzo długa. Również w naszym kraju żyją ssaki, ptaki, gady oraz płazy, których populacja znacząco się zmniejsza, niekiedy w bardzo szybkim tempie. Gatunki zagrożone wyginięciem w Polsce to przede wszystkim:

♦ Ryś euroazjatycki – razem ze żbikiem to jedyny występujący w naszym kraju przedstawiciel kotowatych. Jednocześnie jest to jeden z największych drapieżników w Europie. Rysie euroazjatyckie żyją na terenie Puszczy Białowieskiej i Kotliny Biebrzańskiej, nielicznie spotyka się je również na Polesiu Lubelskim, Roztoczu, w Puszczy Solskiej, Borach Tucholskich oraz Puszczy Noteckiej. Największym zagrożeniem dla tych zwierząt jest działalność człowieka, ich populację zmniejszają też pasożyty i choroby osłabiające organizm (wścieklizna i parwowiroza).

♦ Wilk szary – ma skłonności terytorialne, spotyka się go przede wszystkim w województwie podkarpackim, podlaskim, małopolskim i warmińsko-mazurskim, ale wędrujące watahy lub pojedyncze osobniki można zaobserwować także w pozostałych częściach kraju. Wilki uznaje się za rzadkie zwierzęta w Polsce i podlegają ścisłej ochronie. Ich wymieranie jest związane z działalnością człowieka, głównie rozwojem ludzkich siedlisk.

♦ Foka szara – największy gatunek foki żyjący w Bałtyku. W porównaniu do danych sprzed 100 lat obecnie liczebność tych fok to jedynie 30%. Na proces ich wymierania wpływa kilka czynników: Kurczenie się zamieszkiwanych przez nie terenów, powszechne polowania (dawniej rybacy uznawali je za szkodniki), a także przypadkowe wpadanie w sieci służące do połowu ryb.

♦ Morświn zwyczajny – jeden z najmniejszych gatunków waleni, podobnie jak foka, był traktowany jako szkodnik i tępiony. To spowodowało, że obecnie w Bałtyku żyje jedynie ok. 500 osobników, a największym zagrożeniem jest dla nich stosowanie stawnych sieci oskrzelowych. Ponadto morświny są narażone na oddziaływanie toksycznych substancji w przybrzeżnej strefie morza oraz zakłócenia akustyczne płoszące je z naturalnych siedlisk.

♦ Niedźwiedź brunatny – w Polsce jest objęty ścisłą ochroną, jego populacja to ok. 110 osobników. Miejscem, gdzie najłatwiej można spotkać niedźwiedzie, są Bieszczady, często pojawiają się one również w Tatrach. Dawniej zwierzęta te zamieszkiwały cały kraj, ale ich liczebność stopniowo malała w wyniku polowań i chęci pozyskania futra oraz mięsa.

♦ Sóweczka zwyczajna – najmniejsza w Polsce i Europie sowa, jej liczebność to ok. 1000 – 1500 par lęgowych. Ptaki wymierają z powodu utraty naturalnych siedlisk (wycinka starych drzewostanów). Żyją one w dziuplach opuszczonych przez inne gatunki i spotyka się je wyłącznie na terenach bez intensywnie prowadzonej gospodarki leśnej.

 

Jak chronić zagrożone gatunki zwierząt?

Są sposoby na to, aby chronić zagrożone gatunki w Polsce i na świecie, które może wypróbować każdy z nas. Jednym z najłatwiejszych jest dbanie o środowisko naturalne. Dużym krokiem jest już wysprzątanie terenu, w którym się znajdujemy, dlatego warto zawsze mieć przy sobie worek na śmieci. Dobrą okazją do porządków są rodzinne spacery, a także wyjścia z psem. W ochronie zagrożonych gatunków pomaga też unikanie niszczenia środowiska naturalnego. To oznacza, że nie powinniśmy wypalać łąk, zanieczyszczać wód, wycinać drzew bez zastanowienia czy zabierać do domu pamiątek ze spacerów. Nierzadko nie zdajemy sobie sprawy z tego, że rozrzucanie ułożonych gałęzi czy zakopywanie tuneli w ziemi może wiązać się ze zburzeniem miejsca schronienia zwierząt. Osobom wychodzącym do lasu z czworonogiem przyda się GPS dla psa. Ten niewielki sprzęt pozwoli na szybkie zlokalizowanie pupila, co może zapobiec np. zaatakowaniu przez niego przypadkowo spotkanej sarny, dzika czy nawet wilka (zdarza się to coraz częściej w wielu regionach Polski).

W ochronie gatunków zagrożonych wyginięciem pomagają fundacje. Często nie mają odpowiednio dużych funduszy, aby szybko wdrożyć wszystkie zaplanowane działania, dlatego warto przekazywać im 1% podatku lub dobrowolne wpłaty. Jeśli marzy nam się nieco mniej typowe zwierzę domowe niż pies czy kot, przykładowo egzotyczny ptak lub żółw, musimy się upewnić, że pochodzi z legalnego źródła. Okazuje się, że nawet 5000 gatunków jest zagrożonych wyginięciem właśnie z powodu nielegalnego handlu, część zwierząt umiera już w trakcie podróży. Warto też zrezygnować z zakupu naturalnych futer i dodatków produkowanych np. ze skóry krokodyla. Mimo że wiele osób uznaje je za piękne, to tego typu wyroby również przyczyniają się do zmniejszenia populacji zwierząt.

Musimy pamiętać, że człowiek jest tylko częścią przyrody, a zwierzęta i rośliny także odgrywają w niej istotną rolę. Kiedy giną określone gatunki, ład w ekosystemie zostaje zachwiany, co może nieść za sobą poważne konsekwencje (zwłaszcza jeśli wymierają drapieżniki, czyli zwierzęta znajdujące się na szczycie hierarchii). Jeśli odpowiednio nie zadbamy o środowisko, przyszłe pokolenia poznają niektóre gatunki tylko dzięki informacjom umieszczonym w książkach lub w Internecie. Powinniśmy więc jak najszybciej podjąć działania, które temu zapobiegną.

 

 

Dodaj komentarz

2 KOMENTARZ

Olaf

August 7, 2021 at 2:42 pm

chcę chronić nie zabijać zwierzęta

Odpowiadać
Zespół ZwD

September 7, 2021 at 2:44 pm

Dzień dobry,

Dziękujemy za komentarz.

Pozdrawiamy,
Zespół ZwD

Odpowiadać